/014_0001.djvu

			:'??(c';c">>'c"",;,''-''''rt:,>"' ..,.."';-'';'''''..,'C''"7''....--,";''":',.=,;;''''''''''''',''-=i="''o/

-:r
,
 
,
 


?? 



;: 


.12 lat trwa tqalka () Fwrot bez- 
cennych id\zie??,
ftUki zabyt- 
Id.w hist??rii i kultury polskiej, 
wyWiezionych w po

rwszych 
dn:ach wajny z Wawetu i War- 
EZ
tvy i zdeponau;anych tV Kana- 
d
ie. &!z po raz rzqd, pol.
ki 
wznawia n
ty d'yp!c,11ntyczne, do- 
ma.:)ajqc s
?? zwrotu wlasnood 
.p't??stwowej, nz po raz polskie 
sp01e.
ze??stw;0 w r????norakiej for- 
m:e wyr,'t??'t oburzenie n.:z; n'espo- 
tYk1n?? w dz'c)'.'tch kradzie?? n'tj- 
cenn'ejszych jego pamiqtek histo- 
rllcznych i kultura;nych, raz 1'::1 
r'tz n1jpcrun??n:e.jsze 
'rodowiska 
n:!\Lkowe i arty.
tyczne Polski wy- 
s1Jl'lj?? pro
esty p-:d adresem wl'Ldz 
k'Jn'l,r"l'jsldch, a n'l -forum m'P.Clzy- 
Mrodow'Jm - w ONZ i UNESCO, 
- przedstawiciele dlrie.si
tek kra- 
j??w wypyW!adaj?? si?? z aiP1'obatq 
M te,mat s/usznYCh tqda1t pa??- 
stwa i n'lrodu .polskiego, Ostafnio 
tak??e !polskie kd/a emigracyjne - 
rozum'ejqc bezsens a;aT,szego u- 
krywania skarb6w w Kanadzie, 
gdzIe rTrozi im nieuchronnie rni- 
sz
zenie - zaczunaj?? za.fmowa?? w 
tej sprawie rozsqdne stanowisko, 
przeb??kujqc nawet na temat po- 
wrrJtu zbf.or6w do kraju. 
Niemniej faktyczna sytuacja 
'Oozasta.?p nadlal 'bez zmIan. Rzqd 
'Klw"d1!,i..ki zwr6d?? jedJ)jnie maJ?? 
ct.e
?? zbior??w, 'kt6:ra porostala ,1V 
pl.prwszym miej.

1L ??ch schronIe- 
'!1,la - w ot to. ID! l! pod bezpoore- 
dnI q ji?qO"op!.ekq, iPotwie,rdza.1??
 
t11m ,
l1mt/m, te uznaje Je za rpra- 
wowita w??asno,

.pa??stwa i naro' 
du 'Do! skIeqo, W svratD!e ltczn'lJrh 
n't
cP1tnIf!!j,
z1/Ch rahl/tk??w znajd.t l - ' 
1,,
1I'h s:e !'I/I tpr!ltor!l1m Kanad1J 
tl'!(Jrfzekl1n'ldYj,
kl,p za1mu fa je- 
rI!'I."k 
tal e staThmp!sko n,f
zdiecY- 
c!
1l)1!,ne i urnmijajqce, Takte o- 
statnia - -obsze'rna ?? stan.orWcza 
- nola rzq.1Iu polskiego z czerwca 


ub. roku nie przyn
osla skutku. 
Sporawa polskich zbior??w jfMt 
dzi?? jedt1/nym ,punktem zapvJnym 
, we wzajemnych stos,un/c:tch Pol- 
ski i Kan:twJJ - dw??ch .przyja??nie 
do, siebie ustosunkO'UY.Znych 
panstw. kt??rych 'Przedstawiciele 
n 11e????c Wraz z lndi:tmi' do m:l1- 
dzynarod:owej komisji w Indochi- 
nach .potrafili doskonate znale??6 
wsp??lny j??zyk, c;'atoksztalt Sytu
 
acji mi??diZvnaroolOwej oraz sytua- 
cji wewn??trznej w Pots
e zdaje 
si?? r??Wn:e?? w chwHi obe
ne.j nie 
nasuwa?? 1'ow0d.6w do rezerwv i 
W1/czekuj??cego stanowiska. wladz 
kanadyjskich. A wewn??trzne 
sprawy srtmej Kan!!dy nie mog?? 
cl\YbC1. by6 powa??nym argumim- 
tem w wypowiedziach rzqdu ka- 
nadryjskiego. kt??iry jakoby nie 
m??.1??odpowiadJa?? za to. co d
ieje 
s!?? w .poszczeg??lnych .prowincjach. 
jego pa??,stwa. 
W tej sytuacji pozostaje chyba 
jedyna d!roga: rO!Z1POcz
 raz jesz- 
cze kroki, wszystkImi mo.tHWJjmI 
sposobami starajqc si?? o na kro- 
nlenie rz??du kanadyjskiego do 
jak najszYbszej decyzN - zwrotu 
PolICe jej bezcennych skarb6:W: 
. * 
DzI.?? roipoczynamy C??JJskusJ?? na 
, ten temat, w kt6:r
j g
os zabiorq. 
czolowi z.nawcy. naukowcy, histo- 
r
y sztu
i, a7lty.fct. Rzecz jasna 
g16wnte wYst??pi?? iPrzedlstawiciele 
Arodowiska - !krakowskiego, gdrJ/?? 
Krak??w, Wawel zostal rprzt>de 
wszystkim dotknI??ty znikni??ciem 
najwSi1xmialsz1Jch Jego zabllt'k??w. 
W najblit.??z1!ch numerach. zamie
- 
cimy artykulll: dllrektora 7:h
n- 
r??'l1' Wawelskich, '??')r(:<{, dr JERZE- 
GO S7.ABLOW SKI EGO Maz re- 
windykatora polskich zbioorcSw 
znajdowanVCh. po 'Wojnie za ara- 
nica. f1T01. dr KAROLA ESTREI- 
CHERA. ' 


,- 


D.. Kd't"O' Estreicher 


\ v arto mo?-e przypomnie??, ??e 
, arrasy wawelsldc i skarbiec 
koronny z Wawelll, jak r??wnie?? ,i 
inne cenne pami??tki i r??kopisy pol- 

kle pr.lesz??y dziwne przygody nic 
tylko we wrze??niu 1939 r, I p????niej 
ratowanie ich by??o poi??czone z nie. 
bew i skartJea wRw.>!skie- 
IW naj!ep:ej za rnnrze. Gen. Sikorski 
przekaza?? mi na ten cel znaczn?? - 
jak na owe czasy - kwot?? 100 tys. 


...:i=.&+__....--... 


frank??w, za kt??r?? 11 CZlerwca 1940 
r. zakup)??em lichy samoch??d oi????a- 
rowy. iW mi??dzyczasie przyby?? 
dr Swierz i przez ,ca??El noc zwi. 
j ali??my z nim i in??. Polkowskim 
prrasy, zaszyli??my je w pI??tno, pa.. 
kowali??my skarbiec oraz przywie- 
zione przeze mnie z Pary??a, z se- 
f??w bankowych di-r,)OZyty Banku 
Gospodarstwa Krajowego, tj, Bibli??' 
Guttenberga, rE!kopisy Chopina, 
Psa??terz Floria??sl
i i inne bezcenne. 
przedmioty. . . 
Wszystko to nie obywa??o si?? bez 
w,lelkich trudno??ci. Kierownictwo 
manufaktury w 'Aubu3son nie wie- 
d'lia/o czy wyda?? gobeliny i trzeba 
si?? by??o przebija?? telefonami a?? do 
odpowied!1 ich min,istr??w fr3lnous- 
kich o pozwolenie Tra
!cznyby?? 
te?? nasz ptzyjazd do Bordeaux, Pa- 
nowa??a tu panika na ulicach zam- 
lmi??ty by?? przejazd do prefektury, 
zakorkowany by?? samochodami g????_ 
wny most, brak by??o jakichkolwie!{ 
!nstrukcj i i nadchodzi??y coraz gro??- 
niejsze w!adomd??o!, ie, hitler??wcy 
zajm?? nied??ugo port, W tych warun- 
kach trzeba si?? by??o zdecydowa?? 
szybko. Postanowili??my, odjecha?? 


DZIENNIK POLRKI 


Dr SfGHlsldw Na'di" 


Nr 52 


Gzy DlaDlY' czeka?? 
Da przedawnienie? 


. R edakcja "Dziennika" pod- 
,j????a cykl artyku????w na te- 
, mat, kt6ry utar??o si?? na- 
zywa?? ,iSiPraw?? a.rras??w". 
Innym wi??c pi??r cm pozo-' 
'stawiam zar??\vno ocen?? 
himol"Y'Cznego i artystycznego walo- 
ru zab
'tk??'w polskich, kt??re zna- 
1a'z??y si?? w Kanarlzie. Ograni- 
cz?? si?? do om??wienia strony praw- 
ne.!. i to tego jedynie je,; a spetk tJu, 
kt??ry pocz??wszy od r, 1948 gra 
rol?? dcminuj??c??, a przez nas by?? 
stale b??d?? odrzucany, b??d?? ignoro- 
wany, My??l?? o ewentualno??c,i skie- 
rowania sprawy na drog?? s??dow??. 
Sprawa posiada - lub posiada??a 
przed kiJku laty - i inne aspekty 
prawne 1). Premier Quebec'u, :Cu- 
ple??iSls, zarz??dzajElc zaj??cie zespolu 
zalb
tk:??w umotywowa?? je Jedn?? tyl'kO 
okobczno??c!??: w??tpliwo??ciami kto 
jest ich w??asaic!elem. O??wia'dczy?? 
zarazem, ??e rozstrzygni??cie takikh 
w??tpliwo??ci nale??y w Kanadzie do 
kOlmpetencji s??du '). Rz??d kanadyj- 
ski stale odt??d podtrzymywa?? to 
staJnow
ko, podkre??laj??c zreszt??,' 
??e skarga s9.d'owa strony polskiej 
b??dzie rozpatrzona z ca???? bezstron- 
no??ci?? i ??e rz??d polski mo??e liczy?? 
na ??yczliw?? pomoc w odes??aniu cio 
Polski wszystkich obieId??w, co do 
kt??rych wyrok s??dowy zapadnie n:l 
korzy???? tezy pow??dztwa 3). 
Polityczna strona sprawy mo
e 
ni'fjwEltpliW'ie nasun???? zastrze??enia 
co do ca??kowicie dobrej wiary par- 


- 
- . - _ _ _o 


ma??ym statkiem handlowym "Cho_ 
rz??w" p
waj??cym pod dow??dztwem 
kapitana G??ry. W Bordeaux' nasza 
ekipa po????czy??a si?? z poet?? Anto- 
nim S??onimskim i jego ??on?? 
 rozpo- 
cz??li??my ??adowanie na statek pak 
z arrasami wawelskimi, skarbem i 
r??kopisami. Szc?,erbiec zapakowa_ 
??em osobno, przytwierdzaj??c go do 
odpoWIledniej deski i zwyczajem ma- 
rynarskim przywi??zuj??c do?? butelltp, 
z napisem obja??niaj??cym charakter 
miecza, Powa??n?? trudno???? sprawi??y 
pbawy celnik??w francuskich; kt??ny 
nie chcieli zgod2)i?? si?? na, wyw??z 
takiej J!o??ci pak o nieznanej zawar- 
to??ci, Dopiero ,obfity p'ocz??3tunek i 
??ap??wka rozproszy??y ich w??tpliwo. 
??ci, A by?? ju?? 'najwy??szy czas, ??eby 
wyjecha??. Pojawia??y si?? samoloty 


1(1.";tI"5 Ktlplics 


tnera kanadyjsldego, Niemniej prze_ 
to l'oZlwa??,enile jego stanowiska wy- 
daje s;?? niezb??dne z tej po prosl'.l 
przyczyny, ??e w,ati possidlen
es - 
a przecie?? takimi s?? w naszym v:y- 
padltu Kanadyjczycy - zaV\sze ma- 
j?? pozycj?? uprzywilejowan??. ' 
Gdyby rz??d kanadyjski dzia??a?? w 
'pe??nej, dcbrej wiHze, to obsen'. u- 
j??c twcrzor:y na naszych oczach sy- 
stem konwencyjnej ochrony zabyt- 
k??w, m??'g!by zaP??'\vne doj???? do prze- ' 
konania, ??e badanie p r y wat n o- 
p r a w n e g o tytu??u strony polslldej 
nie jest niezb??dn?? przesiank?? re- 
stytucji. Oto np. ulo??ony na kr??t- 
ko przed wybuchem drugiej woj
 
ny ??wiatowej przez Mi??dzynarodo- 
wy Urz??d Muze??w projekt "kon- 
wencji o ochronie zabytk??w i dzie?? 
sztuki w czasie konflikt??w zbroj- 
nych" postanawia?? - wart. 10 - 
??e dzie??a sztuki m:>gq. by?? dl!pono- 
wane za granic?? dta o
hrcrn.y przed 
niebezpiecze??stwa.mi wojennymi tyr,- 
ko za po??redni'ctwem instytucji 
pa??stwowych i, ZWracane w'??a??cicia,- 
rom tylko za ich p:??,rednictwern 4), 
R??wnie?? art. 1-5 protok????u doty- 
cz??cego restytucji; podpisanego w 
Hadze dn. 14 maja 1954 r. na kon- 
fErencji mi??dzyrz??dowej w spra- 
wie' ochrony d??br kulturalnych w 
razie kon??Iiktu zbrojl!ego
) wycho- 
dz?? z prze::;??anek wyl??'2znie PlJ.
Jj- 
czno-prawnych. Nakazuj?? bowiem 
sygnatarlu3Zom zwrot wszelkich o- 
biekt??w. .wywiezionych w czasie 
konfliktu zbrojnego z tory to- 
rium kontrahenta bez wdawania 


niemieckie i do Bordeaux przyblil??a- 
??a si??larmia,.hitIerowska, kt??ra mia- 
??a okupowa?? t?? c???????? Francji. 
Gdy pierwsze samochody hitle- 
row3kie zbli??a??y si?? do miasta - 
"Chorz??w" opuszeza?? port,' udaj??c 
si?? do Anglii, do Falmouth w Corn- 
valii, Szcz????liwie unikn???? zetkni??cia 
si?? z n,1.emieckimi ??odziami podwtJ- 
dnymi i z samolotami, kt??re g??sto 
patrolowa??y wybrze??a Francji. Po_ 
goda by??a pi??kna, morze by??o spo- 
kojne. , 
W ten spos??b ko??czy?? si?? drugi 
akt 'burzliwych przyg??d arras??W 
wawelskich, skarbca koronnego z 
Wawelu i cennych skarb??w r??kopi. 
??miennych pOI
kich. Akt dru
i 
lecz niestety nie ostatni. 


/.BA TORVM" do Kanady 


L ondyn jednak nie wydawa?? >si?? 
bezpiecznym miejscem dla tych, 
bezcennych i iedv-n ych w swoim ro- 
dzaiu 2)abvtk??w, W dni,u, w kt??rym 
..Szczerbiec"- i a:rrasv przybyly dJ 
LC'11dynu (by??o to 25 czerwc?), ka- 
pit1.llacja. Francji sta??a si?? fa??rdJ
. 
Anglia oczekiw'a??a wi??c, ??e po prze- 
grupowaniu si?? Hitler podejmie pr??- 


b?? inwazji wysp brytyjskich, Sam 
Lon.dyn za?? sta?? si?? pierwszym celem 
na,lot??w Luftwaffe. 
Dnia 10 lipca nast??pi?? pierwszy 
m1'SOWV nalot dzienny n,a d (Jiki lon": 
dYJ1skLe, rozpoczvnaiac tzw. bitw?? 
o Wielk??' Brytani??. 
W dniu, ki,edy olbrzymi,a ??una p??o- 
n??cych dok??w na przek??r prz
pisom 


si?? w spraw??, kto posiada do nich 
tytu?? prywa,tno-prruWl1Y. 
Ale pierwszy z tych akt??w pozo- 
sta?? ,w sforze projekt??w, drugiego 
zas Kanada nie podpisa??a, mo??\!! 
uwa??a?? wi??c go za res inter alios acta. 
To te?? z f o r m a I n e g o punk'u 
widzenia Kanada ma istotnie pcd- 
stawy, aby wobec strrnypo13!;:id 
zasloni?? d?? twierdzeniem, . ??e z 
chwil?? gdy pojawi??y si?? "w??' pli- 
wa??ci" co do w
asno??cio\\'ego slanu 
sprawy, rozpatrzy?? je powinien s??d 
mk'jsca po??c??enia rzeczy. a ci????;?,r 
dowcdu spoczywa na tym, kto 
wysuwa roszczenie rcwindykacyj:1e 
7. p:mktu widzenia mi??dzynarodo- 
wego prawa p r y wat n e g o jest 
to stanowjsko poprawne. Co wi??cej, 
skarg?? do Mie;dzynarcdowego Try- 
buna]u Sprawiedliwc??c,i w Hadze 
wyobrazi?? sobie mo??na depiero 
w??wczas, gdyby strona pol2ka: prze- 
graJa spraw?? pr.w.!d ws
ystkimi in- 
stancjami s??dowymi w Kanacz!e. 
Na zgodny wniosek o b u stron bY- 
??oby mo??liwe zar??wno zwr??'ce??ie 
si
 do Mi??dzynarodowego Trybyna- 
??u SprawiedIi
o??ci. jak powo??anie 
specjalnego trybunalu arbitra??o- 
w:ego, o ile mi jednak wiadomo _ 
??adna ze stron nie wysuwa??a dotcd 
tald,ed s??dem 
cywilnym kanadyjskim. I tu nasu- 
\va si?? p
'tanie: w Cl.ym 
korzysla- 
nie z tej drogi zagra??a stronie pol- 
skiej? 
Ot???? niebezpie.cze??.stwo .is
n:a_ 
??Oby ;v??wc:zas, gr!yby tyl u?? Fa??Jh': a 
Fo.lsklegO b??d?? do wszystkich oi
ie- 
kto w, l;J??d?? przyna,
mniej znacznej ich 
cz????ci by?? z punktu widzenia but;l'a- 
zyjnego -porz??dku 'prawnego, w??
p>Jj- 
wy. .W);obraimy sobie np, tak?? 
y- 
t1fa
J
: 
bie
,ty s?? w??asno??ci?? ja- 
klegos wH:lktrgo obs:r.arnika, s
anc- 
:v Hy cz?????? \"rz
dzenia rezydencji w 
Jrgo maj??tku zkmsl,jm. Wtcdy, )"13 

cdstawie pols
;:ich nerm pr/:.wl'ych 
., 
c:otyc
p.q':h ,refNrry .' rojnej, rz
 d 
J?ol

l t,Y??.ier9zi!1;JY, ??e chodzi o.. w!a- 
sno??c 
n
twow??, 7e s
n)"lYS1dU 
kanadYJslnego mc??na by jed"'a l . o- 
czekiwa?? wy:::olm, ??e - pcniciwp.. 
tu:yl w??asno??ci Pa??
t\Va F
I:ki(;
 
epirra si?? na wyw??aszczaniu b
Z 
edszkodowania, kt'5r,e wed;ug pra- 
\\'a bur??uazyjnego nie mc??e by?? 
tytu??em wa??nego I'aoycia VI!asn
- 
sci - zatem tzw. k!auzula porz??d- 
ku publiczl1('go (clause d'ord'e PIl- 
blic) nie pozv,Iala Kanadzie uzna?? 
teg,o. rod7aju pretensji, gdy?? _ 
WCl??Z. wedle prawa bL:r??uazyjn,rgo 
bardziej uzas;;Jdniona bylaby 'ew. 
pl'ptE'nsja owego wyw??a:zc:zo"egQ 
magnata. Takie wYro!d lapada'y w 
s??da::h bur??c;azyjr'ych nicjednokro??:' 
nie. ,. 
Czy w nas7ym wypadku zachcd:>:i 
sytuacja cho?? trocr.?? pcdobr.a? 
Ignorowanie }:rzez stror?? PJlsk?? 
w:zelkich sugestii o drcdze s"do- 
wej mcg??o niew??tpliwie na:
n????' 
w??adzcm kanadyjskiP.J podejrzenie 
??e tak. Tymczasrm jednak... . 
W Kanadzie znajduje si?? obecnie 


.""1 
o zacJ,emnianiu 
iasta rzuca??a je.sz- 
cze w noc v sW??J blask na uI:ce i 
place. mi.ecz i kobierc,e' kr??lewsk' e 
by.??y d3.h
ko poza Londynem, Wojen- 
ny ich pobyt na 'ecr.csterytorialnym 
mawa??ku grltn 'u pCI!ski,ef{o w sta,Hcy 
Anglii trw2! kl'??tko, Zaledwje ki'll{a 
dni zatrzyma 1 y s:?? w gmachu am- 
bp.sa
y" k;
d,: nagle za,pad??a decyzja 
WVWlez:,ema Ich dalej, tym raz,em za 
ocean. Ostatni etap ewakuadi pro- 
wadzi?? do Kanadv '. 
WY.b??r Kana'dy bko' P.Jiejs:a 
schromenia skarb??w na ol-res wojny 
sam si?? narZUca??. By?? to 'najbli??SZY 
krai Wsp??lnoty Bryty;sk1ej PO tam- 
tej stronie At.IantYkd. Do Kanady 
w??ad!e ane;lels.kle wys??a??y tj'\S:??ce 
dzieci z zagro??one.,g,o Londynu. Przy- 
PUSZC7)::!no tp??. ??e w razie ostatecz- 
'lo.sei. gdyby inwazyjnym o,dd:r.i-a??am 
hiUr.fowskim L1da??o si?? utworzy?? 
Przycz????ek na If\dzie -br.vtvisk'm i 
wt:w:gn;?????? rz??du przen:o- 
s?? si?? do K3l1
dy. Wtaj2mniczeni 
znal! bowiem rozpaczliwv sta'I1 po- 
gotcwia wo'!ennego Ar.,glii, br<:k u- 
zbrojenia armii, s??abo???? lotnictwa. 
Los nie u??yczy?? a.rra,som odpo- 
rzynku. Znowu ??adowano wi,eIJd,e 
skrzynie n.a ci
??arowe s1mocho,dy, 
d??w;gE:II'lO je do wagon??w koJ.ej:>- 
wych; po czym przemicrzyJy V\ysr?? 
w kierunku p????nocnym, jadac do 
portu Gree,nock u uj??cia rzeki Cly- 


- 


'.'i' 
,
 
f 
, 
/' 


Ucieczka do Londynu 
I 
I 
I 
I 


! 
I 
I 
I 
I 
I 
l 
! 
i 
f 
! 
! 

 
I 
I 
f 
I 
I 
I 
I 
I 


! 
I 


..
		

/015_0001.djvu

			l 
, 
t 
r 
, 
t 
t 


e, 
, 
, 


! 
l 
, 
! 
! 
t 
! 
i 
L 


i 
[ 
! 
! 
i 
! 
I 
, 
I 
l 
i 
f 
f 
I 
! 



 


r '_
>:;;,'; 


Nr 53. 


180 pozycj:! Inwentarzowych "j. Ich' 
.tan w??asno??ciowy wygl??da nast
- 
pu;??co: 
1. Najbardziej posZkodowane l?? Pa??- 
Itwowe Zbiory Sztuki na Wawelu, kt??re 
byly przed wojn?? I s?? obecnie instytucj?? 
pa??stwow??: nie zmieni??y ani charakteru 
ani nawet nazwy. Z Ich Inwentarza (o- 
rygll"'?? przedwojenny dot??d zachowany, 
wi??kszo???? pozycyj publikowana nadto 
jako Ich wlasno???? w szerellu wydaw- 
nictw polskich I zallranlcznych) pocho-, 
dzl lwia cz?????? zespolu, kanadyJskiego, bO 
232, pozycje. Nale??y tu ca??a kolekcja ar- 
ras??w Jagiello??skich, szczerbiec, rega- 
lia po Janie Sobieskim, szereg milita- 
ri??w oraz Innych pro.edmlot??w z r????nych 
dzIedzin rze
ios??a artystycznego. 
2. Z Inwentarza Biblioteki Narodowej 
poChodz?? 23 pozycje r??kopi??mienne, w 
tym jcdna zbIorcza, kt??r?? stanowi?? r??- 
kopisy szeregu utwor??w Chopina' 'I lD- 
ne pami??tki po wielkim kompozytorze. 
R??w,lle?? I tu chodzi o Instytucj??, kt??ra 
by??a I jest pailstwowa 1 W niczym 
Ie 
zmieni??a swej prawnej Identycznosci. 
RowJlie?? I tu chodzi o przedmioty, kt??_ 
rych w??asno???? mo??Jla udowodni?? przed- 
wojennymi dokumentami I publikacjami. 
3. Pi???? po.ycjl na??e??a??o do Inwentarz'! 
Pa??stwowych Zbior??w Sztuki na Zamku 
Kr??lcwskim w Wars:<3wle (przewa??nie 
pami??tki po Stanis??awie Augu??cie). Zbio- 
ry przesta??y Istnie?? wskutek calkowltego 
zniszczenia zamku przez okupanta, ale 
tytu?? Pa??stwa polskiego do rewindyko_ 
wania tego, co po nich pozosta??o, nie 
Ulega ??adnej w??tpliwo??ci. Oryginalny 
Inwentarz zosta?? wprawdzie, przez nle_ 
pr 'yjaclela zuls??cwny, ale przedwojen- 
ne" drukowane pUblikacje Identyfikuj?? 
dostatecznIe odno??ue obiekty jako 'wla- 
Ino???? tych w??a??nie zbior??w. 
4 Dzia?? Muzealny Biblioteki w K??r- 
!lIkU jest w??a??clc??elem 8 pozycyj (mIU- 
tarla). Chodzi' tu o zbiory nlelldy?? Dzla- 
Iy??sklch, potem zamoyskich, kt??re z 
woli fundator??w ju?? przed wojn?? :ma_ 
laz??y si?? pod zarz??dem pa??stwowym. 
I tutaj wi??c tytu?? rz??du PRL - jako 
jedynego uznanego na terenie mi??dzyna- 
rodowym, r??wnie?? przez Kanad??, repre-, 
zeJltanta pailstwowo??cl polskiej nie 
mo??e by?? kwestionowany. 
5. Polska Akademia Umiej??tno??ci 11' 
Krakowie posIada jedn?? pozycj?? (por. 
tret Jerzego Saskiego). Instytucja - jak 
wiadomo _ nie przesta??a nigdy formal- 
!Ile Istnie??, a ostatnio wsta??a 
eaktywo_ 
wowana, cho?? w zmniejszonym zakresie 
dzia??ania I ze zmian?? nazwy na "Aka. 
deml?? Umiej??tno??ci". 
6. Instytucje ko??cielne s?? w??a??clcle??aml 
2 poZycjI. Mianowicie do krakowskiego 
klasztoru AuguoUan??w nale??y najstar_ \ ' 
IZY z arras??w, przedstawiaj??cy legend?? 
o rycerzu z ??ab??dziem (z??o??ony by?? w 
okresie mi??dzywojennym na Wawelu w 
depozyt na przeci??g 99 lat), a do biblio. 
teki Seminarium Duchownego w Pelpli- 
nie - biblia Gutenberga I psalterz z 
"V?? w. 
7. Depozytami os??b prywatnych, z??o??o_ 
nymi przez w??a??r\c\c!1 na Wawelu z 
'Intencj?? pozostawienia Ich na stale na 
z"mku, jest ID przedmiot??w (mlhtarla .j). 
Co wynika z powy??szego Zl'sta-', 
wienia? Oto oJbrzymi
 wi??k,s':lJOO?? 
przedmlo.t??w znajduj??cych si??' w 
Kanadzie (232+23-255 pazycji) nale??y 
do dwu instytucji, kt??re ju?? w okt'e- 
sre bur??ua,zyjnym mia??y charakter 
pa??stwowy, identyczno??ci swej nie 
:zmieni??y i rOZJpol"z??dzaj?? dokumen- 
'ta mymi dowodami swoich tytu????w 
w??asnooci. Nikt te?? nie mo??e poda- 
wac w w??tpliwo???? praw PRL do 
ki1:ku obiekt??w z Zamku Wa.rszaw- 
5'kiego, pomimo zniszczenia mate- 
:rialnej podstawy zbior??w., Bibld1ote- 
ka K??rnicka, AkademUl Umiej??t- 
no??ci dwie instytucje ko??cielne - 
wszy
tko to iru;tytucje' maj??ce sie- 
dzib?? w Polsce, kt??re p.ragn?? .
- 
zyska?? sw?? wlasnoo ?? i IHew??tpbW1e 

 pe??n?? energi?? popr?? pow??dztwo. 
Jedyna w??tpliwo????. procesowa 
mo??e dotyczy?? depozyt??w pr:r wat - 
nych, kt??re pochod;Z?? od 8 r??zny
h 
os??b; niekt??re z nlC
 , prteb?y,raJ?? 
Z'a granic??. W kon
ekE.Cle C
??OSCl ze- 
6po??u lcanadyjsldego s?? to Jednak 0- 
b
ek Ly ra
ej 
rugorz??dr;e
 bez 
 
r??wnania mniej wa.tosc
owe , 
arras??w czy regali??w ,wawelskich 
- 
de. Tam sta?? "Batory" pe??ni??cy s?????- 
b?? wojenn;?? jako t
a:nsP'?I";?Wle

 
kt??ry w .tym rejsie mia?? WJezc na r J 
cen,
rejszy' ??adunek, j2.ki kiedyko- 
wiek mu powimz.ano, . 
Wielodniowa poqr???? morzem we 
by??a pozbawio>na powa??nego ryzy- 
ka. Konw??j, w kt??rym p??.yn??l, "Ba- 
tory", zmnejsza?? co prawda Ulebez- 
piecze??stwo, ale, nie otacza?? sta
ku 
pancerzem chroni??cym przed kazd3 
toroed?? CZy. bomba. Ka??dy konwoJ 
mia?? swoja kart?? oojow??, swoj?? lI- 
ste strat, w jego dzienrrikach po- 
dr????y za,pisa.ne '??'T??y starCi!:! z. n!lpa-: 
stnikami z powietrza, ??cigarni,e ??O
1 
podwodnych. NiejednoJcrotn
e o 
konwoju podkrada??y sie ??od:IJie pod- 
. wodne i Wystrzeliwa??y z jego ??rod- 
ka upatrzon?? ofiar??... Tym r:\7,em 
dow??dca konwoju m??,
?? po doprowa- 
d;:eniu e:romadY st.atk??w do Wyzna- 
czont'!!o celu przes??a?? drog?? IskroW?? 
raport: "No incidents" - "Bez wy- 
padku". '_'.' g , 
Batorv" w,gzed?? do kanadYJ"",le o 
p

tu Halifax. "Szczerbiec" i arr'1sy, 
Zygmunta Augusta, insygnia kr??- 
lewskie i r??kop;sy kla,sztorne. nu
y 
Chopina i inne cenne p?mi??tki hl- 
storid i kultury polskie] oPl1szc;r.a??v 
na wiele, w;ele lat ost"tni skrAwek 
obs7aru, Po] ski - pok??ad statku 
polskiego, Wiat.r rozwin???? S7Jeroko 
bia??o-cze.rwon?? baQder?? jakby w po- 
??egn'alnym salucie. 


Y-':;::,
.J';".- 


lUb !iluminowanych :r??kiople:??w Bi- 
blioteki Nal'ooowej. ' 
Whiosek st??d chyba prosty, ??aden 
s??d bur??uazyjny - bez n
da 
si?? na zanb 
prywatnych. '!;,. 
p o przybyciu do Ha1ifaxu W dniu 
13 Hpca 1940 r. kolekcj
 wawelsk?? 
za??adowano na specjalny poci??g, 
strze??ony przez tajna, policj?? kana- 
dy.tsk??, W poc.j??gU tym poza pol- 
skimi skarbami sztukI wiezi,ono do 
Montrealu z??oto b2nk??w brytyjsikich 
- wsp????towarzysza podr????y arr,as??w 
na "Batorym". Na
t??:pnie wagOill ze 
skrzyniami polskimi do????czolW w 
Montrealu do poci??gu pospieszn.E,go, 
kt??ry w godzinach rannych 15 lipca 
przyby?? na "Union Statio.n" w otta- 
wie 
'l';'7JeC'w. ewakuacja skarb??w pol- 
skich zako??czy??a si?? pomy??lnie, ot- 
tawa mia??a by?? stacj?? kOl1cow?? po:- 
dr????y i miejscem przej??ciowego po- 
bytu na czas wojny, p??ki kraj znaj- 
dUje sie pod okup?cja hitlerowsk??, 
, Z dworca skrzynie przewiez:o no 
d.o kO!JJ.;;ulatu polskiego przy Stewart 
St.red, gdzi'e je z??o??ooo w piwnicy. 
NaiJona.J GalIerv w Otbwj,e, o kt??- 
rej, w picrw??zej chwili my
lano 
juko o mie,iscu najbardziej w??'1??ci- 
wym dla z??o*enia zbior??w polskich, 
okaza??a si?? nieodpowiedn1a ze 
wzglc'!du na brak pomies-zcz':!nia, 
W??wc???s kan30yislde Min,istel'stwo 
Rob??t Public?-nych wystara??o si?? o 
budj r nek-m?gazYI1 dolnunent??w ar- 
chiw??w pa??stwowych (Naticnal Ar- 
chives), po??o??ony w obr??bie do:-..,. 


Zamku WaiI'sZJawskiego oraz kolekcja 
dwudziestu kUku naj cenniejszych r??- 
kopis??w Bil!jJ[oteki Na,rooowej, kt??re 
ocaJa,??y tylko dlatego, ??e z??o??one zo- 
sta??y przezornie w kasach pancer- 
nych Banku Gospoda,rstwa Krajowe- 
go, sk??d ewakuowan.o je wraz z mie- 
niem bankowym. Powsta?? term pro- 
blem gdzie - WOIOOC sytuacj,i wy- 
twarzaj??cej si?? w Rumunii - zdepo- 
nowa?? na stale ocala??e 'zabytki. Czy- 
niOil1O starania w Watykanie, ale 
pa.pie?? przez nuncjusza Cortezi od- 
m??wi?? przyj??cia po,lSkkh ska,rb6w w 
depozyt, t??umaiC7??C to faktem. ??e n,ie 
s?? one ani w??asno??ci?? ko??cieln??. ani 
nie stanowi?? przedmi,e-tu kultu re1i- 
gijnego. Zadecydowano wi??c prze- 
wiezienie ich do Francji. 
Po dwu miesi??ca,ch, 22 listopada, 
statlciem "Ardea,l" wyje,cl:1a??y skarby 
Polskl!e z Constamy, by po p????to,ra- 
m1cs,i??czJl1ym piI'2Jerywanym' przymu- 
sowym! pos,toojami, l'ejsie, dotrze?? do 
MalrsyH.i. We Francji umies:lJcwno je 
w fabryce Branquede w Aubu.soon, 
oddanej do dyspozycji przez Mob1Hel." 
Natoru 1 al. W t.ym samym budynku 
znalaz??a s,i?? tet, ?a??

wowa. kolekcja 
dzie?? sztuki ewakuo>wana. z Pary??a. 
.Au.buS50i!lito'mias.tos??ynrie z; wyro- 
b??w go:;,elinowych; przyst??pLono tu 
wi??c natychmiast do reperacji zni- 
szczonych d??ug?? drog?? gobe1in6w 
wawelskich, Niestety ,k.:>nieczno???? 
dalszej ewakuacji przerwala nie tyl- 
ko t?? prac
, ale i chwile spokojnego 
bytu polskkh zbbr??w. 
Czerwie,c 1940 $ta?? si?? dla Francji 
polskim wrze??niem 1939 r. W podob- 
nych jak przed blisIco rokiem oko- 
liczno??ciach pani.ki i pop??ochu,. wobec 
grozy zbli??aj??cego si?? hitle,r,owskie- 
go naje??d??cy, skarby polskie ujecha- 
??y z Bo,rdeaux, napotkanym przy- 
p!:!dkowp po1:.rkim statkiem handlo- 
wym "Cho.rz??w" - w stron?? AngLil. 
I tutaj niebawem dotarIa panika 
W1o,jenna, i tu sehronienl,e w po,lski,ej 
'ambas,adzie przy londy??skim Port- 
,land Place nie wydawa??o si?? beZipie
 
C2Jne. PO'zcstawa??a uOieC2Jka za ocean. 
13 lipoo 19<10 r., prze\V1i,eZii.one przez 
, polski statek "Batory", pOllskie ska.- 
??by wy??adowano w kanadyjskim pOIt'- 
cie Hali fax. '. 
Blisko 5 lat sp??dzi??y tu one w 
spokoju, w sanatorY1nyoh - jak 0- 
kre??la?? to spraw'uj??cy staJe nad nimi 
piecz?? kusto,sz wawelski dr Swieor,z- 


n,alnej - czyli rz??dowej, fermy do- 
??wiadczalnej, w Ottawie. Tam te?? 
skierowano skrzynie z arrasami i in- 
nymi zabytkami. 
Pomieszczenie, kt6re rzqd kana. 
dyj.
ki zaofiarowal nam ,- pisal 
Swierz-Zaleski - bylo idealnym t 
bezpiecznym skladJ
m dJla naszej ko- 
lekcji. Specjalne urzqdzenia Wyklu- 
czaly nfebezpiecze11stwo po??aru, P??l- 
'ki wzd??u?? ??cian umo??liwi??y mi zn1- 
l,ezienie cdpt;}wiedniego miejsca dla 
ka??diego dziel a sztuki i nale??ytego 
l'ozlo??en
a arras??w, Zabezpieczony 
od kurzu i wilgod magazyn arch/.- 
wum byl nIemal ja.k sanatorium dla 
dziel sztuki. 
Poczude odpow??eclziDJno??c'1 rz??du 
k:m3dyjSikiego za polskie ,zbiory 
pa??stwowe nazietni ka,nadyjsldej 
przejawia si?? nie tylko w uc\zieJe- 
rdu "g(}??
jny" w p\.lc1ynku archiw??w 
p3??stwowvch, 'ale r??wnie?? w zain- 
. tel'E'sowaniu, jdde od pjerw!'z
j 
chwili ok
zyw2li kierownicy o,fkjal- 
ny
h instytucii. chc??c za.poZ;l1a?? si?? 
z rodzajem zbior??w i rozmi2sz
ze- 
niem ich. Zaraz po rozpakowaniu 
zbior??w oglt)da je dyrektor National 
Ga.Ilerv dr A. M occnrry , W kIlka 
dni p??7.niei zwl::orlza zabytki dyrek. 
tor 2r
hiwum papstwDWegO m1jor 
Gllstave Lanc!ot, kt6rego nadzoro- 
wi podleg8,?? magazyn archiw??w na 
fermie dC1??wiadczaln:ej. PrzYby?? r??w- 
nie?? dyrektor WoJskowego B:u
 


I Zaleski - warunkach w budynlm- 
maga,zYl1Jie archiwum pa . nstwooWego 
po??o??onym w obr??bie rz??dowej feiI'- 
my do??w;adc:zalnej w OEawie. 
Ale w maju 1945 r. rozpocz???? sit} 
najboJe-??niejszy akt tra.gedii b2'zcen- 
nych poJ ski ch pami??tek narodowych 
na obc:=j 5Chror
i,o.nych zie-m.I. PD za- 
k0l1C"Le.t1iu wojny rozpocz????y si?? in- 
trygi rz??dz??cych k???? E:migracjj po!- 
skiej, kt??te - wob'i!c powstan
 W 
kraju rz??du ludowego - &ta1t1????y na- 
gle w obliCZIU u:,raty ra,cji istnieni!:!. 
"Ra,towBl1ie" pami??tek n.8Jrodo>wyc!i 
dla jednych rozum:ane by??o jaJko ra- 
towanie ich przed Immunistyczny,m 
wjadaniem, dla innych ratowa- 
niem w??a.s.nych stanowisk. w??2!sne- 
go zaplecza. Ma.CJhinacjom d2Jia1aj??- 
cych jeszcze w tym okres.ie plac??wek 
dyplomatycznych ,rz??du prz.edwrze- 
??nioweg.o pomaga?? przyby??y ze s:i:ar- 
bami ppmocriik dr ??wien-Za!eskie- 
go in??. Polkowski, k;??ry z czasem 
dJo!)l'owa.dz1?? do cafkowiteg
 usuni??- 
cia prawowi,te,g,o iiom 
mienia przej??tego pod sw??opieklt;, 
zaj???? stanowisko wycz
ku.i??ce" pr??- 
bowa?? roli medi,atora ml??dzy "sk????- 
conymipa..rti.ami p.obk imi " , by na 
koniec - gdy z:bio,rami p,olskimi "z.a- 
opiekowa.?? SlI??" gubernatca- prawin!:j! 
Quebeok, Duplefsls - umy{: r??ce od 
tej ca??ej sprrawy, t??umacz??c &i
, ??e 
nie ma wp??ywu na decyzje i posta- 
nowienia samodzie1ne&0 rz??du prl)- 
wincjanalnego. "Opieka" pana Da- 
plessi& nad polskimi s??w.rbami datu- 
je sil?? od chw:Ii, gdy w 1948 r. - 
mimo stra??y kanadyjskiej poj,icji fe- 
deralnej - wykrad1J:ono zbiory "- 
Hotel Dieu' w Quebec, przewoi??c ja 
do Muzeum Prowincjonalne!:g,Q zna-l
 
duj??cego si?? w bezpo??rrednieJ o1rbici
' 
wp??yw??w gubernatod':1 w Que
tk., 
Znajduj?? EJi
 one tutaj w warun- 
ka.ch ur??gaj ??cych ws,zelk
m pr
epi.. 
som konserwa
OIT8Jkim. Ich "ku.s.t??t/?", 
Po1!mwski. w rap'orcie z pawle,mi- 
ka 1954 r. stwierd
??. ??e cal!! pQ- 
miesoz,czenie p.rzez:n8Jczone na skarb- 
nic?? Jest ju?? ca??kowicle wilg??tne, ??e 
na ??cianach jf$t g,rzybek 'pwozYi;\ty W 
rodzaju bia??ej waty, ze arra!??,y zwi??- 
gotnda??y i ??e powsi.aj?? przetarcia na 
miejscach z??o??enia. , 
Ws,pania??e skarby polsk:i,ej Imltury. 
bezcen.ne pami??tki nas:zej hist??lI'ii - 
niszczej??, kOillaj?? w poduemia,ch ka- 
nadyjskiego muzeum-wi
zieni.a, ' 
KR. ZB. 


cI 


.' 


.) W 1945 r, np, 25 kufr??w I j??dna 
IkrzY11ia (zaWieraj??ce przede wszystkim 
arrasy wawel5kie, znajdowa??Y 
iO:: W 
klasztorze 00. redemptoryst??w st. Ann. 
de Beaupre lj:o??o QUebec, 8 kulr??w' z. 
zbrojami I rz
dami ko??skimi przt!by. 
,walo W klasztorze ??e??skim przeilaJ. 
??wi??tszej Krwi w Ottawie, a "Szc;er- 
biec" i r<;koplsy by??y zdeponowanI! w 
w sale'le oddzia??u ottawskie!(o Bank 
ot Mon??real, niewielka zd cz?????? po;o. 
sta??a na fermie do??wiadczalnej w Ot- 
'tawle. 


t
 


Hi,storyczn
gO mle8'ZCz??c,eJlO si?? tel' 
W tym budynku, Generalny ko??tJ:I(r. 
ler wszystkich gmach??w rZli\dowy??h. 
P. Smith z Ministerstwa ROb6tPq- 
b!icz.nych wyda?? polecenIe za??o??
ni
 
kraty ??elazne,j, zabezpiec1'aj??cej w??j- 
??cie do cz????ci wydzielonej dla pol- 
skich zbior??w i zaopatrzcmei w spe- 
cjalny ,zamek, Cztery klucze do te- 
J(O zamku rozdzielono w spQs??b na- 
st??puj??cy: jede,n mia?? ??wierz-Za.1e- 
ski, drugi - PolkoW\';ki. truci znaj- 
dow???? si?? u poru'era, II c7JWarty by?? 
do dvspo:wcjI urzedn!b poIicjj k??- 
nadyjskie,j pe!nillcej s??uibe w gtha-. 
cbu, ' 
> Oficjalnymi opiekun$.lTli ska.rb6w 
wawelskich pozostaj?? Mdal 
wiel'z- 
Zale:,glci i Po.JJwwl"ki, Ma)??oo']oj st:????y 
dos lep do mleisca schron;e'uia I:!l- 
kudziesiE;'Ciu skrzYll, w8liz i pude??. 
Do ich obowiRZku na,le??y d:>gJ??dp- 
nIe, by cala kOlekcjQ utrzymu?? W 
n"le??ytym stanie, 
* 
p ew;??ego' dnia 'w maju 1945 roku 
zajecha??y do fermy rz??dowej sa- 
m?chody. Po,splesznie za??adow:'J:t\I) 
Wl??kszo??
. skrzY!I. Drobn??, n!evna- 
czn
 c:c??sc ke,lehji pozo"to.wlooo na 
, m eJSCU, Ki2rswcy z"pu
c:li m:>- 
to/y l tamo,ehodv oddali??y 6iQ VI 
lUerunku mi,aEta.., 
(Frarjment % ksi????ki ..Miecz 
j kobierce"}
		

/016_0001.djvu